De diversiteit van verschillende naties werd positief gewaardeerd en gezien als een waardevolle bijdrage aan een wereld die veelkleurig was. Dit blijkt uit onderzoek van cultuur- en religiehistoricus . "Dit aspect kan helpen om in een tijd van opkomend nationalisme manieren te vinden om de eigen natie positief te duiden, zonder in patronen te vervallen die anderen uitsluiten."
Comeback nationalisme
Wereldwijd maakt nationalisme een comeback. Na een periode van internationaal denken pleiten leiders er in toenemende mate voor om de belangen van het eigen land voorop te stellen. "Vaak gaat dit nationalisme een verbinding aan met religie. Voorbeelden zijn het nationalisme van Trump, Poetin en Orban. Ook hindoenationalisme in India past binnen deze trend,” vertelt Smits.
Religie en nationalisme verbonden
Het onderzoek van Smits is ingebed in een onderzoek naar nationalisme: hoe zochten elites naar manieren om natie-wijd samen te werken? Smits: “Mijn onderzoek maakt duidelijk dat protestanten door de tijd heen de natie een steeds belangrijker plek gaven in hun denken. De gedachte dat je ook een wereldburger bent, verdween steeds meer naar de achtergrond. De theologen die ik bestudeerde, bedachten theorieën die de hele maatschappij en cultuur vanuit christelijk oogpunt moesten beschrijven. Niet alleen de politiek, maar ook de kunst, de wetenschap, het sociale leven en zelfs de kerk werden in dit nationale kader geplaatst.”
Duitse natie
Smits: “Naast deze theoretische manier van denken over de natie speelde de concrete eigen natie ook een steeds grotere rol. In onderzoek naar de geschiedenis van de kerk, bijvoorbeeld, werd de ontwikkeling weergegeven in overgangen van het ene land naar het andere, waarbij ontwikkelingen werden verklaard vanuit de verschillen in volksaard.”
Het onderzoek laat daarnaast zien dat natie-wijd samenwerken in Duitsland tussen 1820 en 1870 allerminst vanzelfsprekend was. Smits: “Universiteiten en kerkbesturen waren gebonden aan de staten, die al langere tijd bestonden. Via tijdschriften en verenigingen probeerden protestanten zich nationaal te organiseren. Hierdoor ontstonden bepaalde hiërarchieën, waardoor bepaalde regio's of manieren van denken wel en anderen niet wisten aan te haken bij deze nationale protestantse wereld.”